Ostatnio obejrzałem sobie wreszcie cyberpunkowy klasyk – Johnny Mnemonic. Przy okazji (umysł mój dziwnymi ścieżkami chodzi) zauważyłem pewien schemat, który jest rzecz jasna świetnym fundamentem dla fabuły (choćby Johnny’ego Mnemonica właśnie), ale leży też u sedna wielu problemów ważniejszych i aktualnych.

Schemat:

• jest jakiś poważny problem
• istnieje rozwiązanie skuteczne, zdecydowanie pożądane dla ogółu, ale nie stosowane
• stosowane jest rozwiązanie cząstkowe, najbardziej zyskowne dla jakiejś grupy kosztem społeczeństwa

Jak to wygląda w praktyce?

Johnny Mnemonic:

• szaleje globalna epidemia;
• wielka korporacja farmaceutyczna ma opracowany lek, który może wyleczyć na stałe;
• sprzedają jednak (za grubą kasę) leki, które leczą tylko objawowo.

To teraz do kwestii szerszych i bardziej ważkich.

E-Podręczniki:

• edukacja jest kluczowa, ale podręczniki drogie;
• można by opublikować e-podręczniki na wolnych licencjach, rok rocznie oszczędność rzędu kilkuset złotych per uczeń;
• to by nie było rzecz jasna zyskowne dla wydawców, więc kosztem rodziców i dzieci publikuje się papierowe podręczniki – które nie dość, że są drogie, to jeszcze niepraktyczne (pozdrawiam tu też ortopedów zmagających się z wykrzywionymi przez 6-kilogramowe plecaki kręgosłupami).

Kultura w erze cyfrowej:

• kultura, by się rozwijać, potrzebuje możliwości cytowania i konsumowania dzieł, te jednak są częstokroć tak zamknięte w kleszczach skomplikowanych praw autorskich, że niemożliwe jest ich wykorzystanie;
• można by zdigitalizować i wypuścić wszystko w sieć na wolnych licencjach, artyści zarobią swoje z datków i koncertów, ew. licencji na użycie komercyjne (np. odtwarzanie w pubach);
• to jednak oznacza zbyt małe zyski dla pośredników (notabene kompletnie zbędnych w sytuacji, w której każdy artysta może bez specjalnego wysiłku dotrzeć ze swoim dziełem do odbiorców – przez Internet), więc zamiast tego zmienia się prawo, niszczy domenę publiczną, i tak dalej.

Niektóre przypadki są bardziej jednoznaczne i czarno-białe, niektóre wikłają się w odcienie szarości. Jeżeli idzie o e-podręczniki, oszacujmy, co jest ważniejsze dla naszego społeczeństwa – istnienie firm wydających podręczniki i zdywersyfikowanego rynku (lub: “bałaganu w podręcznikach”), czy tania edukacja dla naszych potomków.

A potem sfinansujmy z kiesy państwowej stworzenie e-podręcznika (może np. w drodze konkursu?) i wydajmy go na wolnej licencji, w otwartym formacie, w Internecie.

Podobnie z kulturą. Przykłady wykonawców udostępniających swą muzykę po prostu w Sieci (jak Radiohead czy z naszego podwórka Masala Soundsystem) oraz ogromnych społeczności twórców, wykonawców i odbiorców (jak Jamendo) pokazują, że model ten się sprawdza. Zresztą nie tylko w muzyce – również w produkcji wideo (choćby Pioneer One) czy grach komputerowych (ogromny sukces i kolejne edycje Humble Indie Bundle).

Wolny rynek nie jest dobrem samym w sobie, nie jest wartością absolutną. Jest środkiem do celu.

Czasem środek jest nieskuteczny i niepotrzebny, istnieje bowiem cel ważniejszy niż ten realizowany przy jego pomocy. Jak edukacja.

Czasem znów jego działanie jest zakłócone (tu: przez lobbying i praktycznie nieograniczone zasoby dużych graczy) i potrzebne są konkretne zmiany, by mógł faktycznie zadziałać. Jak w przypadku kultury w Sieci.