---
title: >-
  Kultura wolna i legalna
date: 2013-07-11 13:50
modified: 2013-07-11 13:50
lang: pl
authors: rysiek
tags:
 - ancient
 - culture
 - business-models
 - copyreform
status: published
pinned: false
---

Na [Festiwalu Open'er](http://opener.pl/), na którym [byliśmy w trzy organizacje](http://fwioo.pl/article/319/fnp-fwioo-na-opener-2013/) ([Fundacja Wolnego i Otwartego Oprogramowania](http://fwioo.pl/), [Fundacja Nowoczesna Polska](http://nowoczesnapolska.org.pl/), portal [Wolna Kultura](http://wolnakultura.info)) pojawiła się unikalna szansa przeprowadzenia debaty między nami a założycielką fundacji [Legalna Kultura](http://legalnakultura.pl/), p. Kingą Jakubowską.

Rzadko się taka możliwość zdarza. Legalna Kultura patrzy na nas trochę jak na "ideologów złodziejstwa" (by zacytować zadeklarowanego wroga wolnej kultury p. Macieja Strzembosza, [pozwanego zresztą za to określenie](http://centrumcyfrowe.pl/list-otwarty-do-macieja-strzembosza/)); my zaś zwykliśmy spoglądać na Legalną Kulturę jak na front wielkiego biznesu, próbującego [ograniczyć prawa uczestników kultury](/pl/41) by [wycisnąć z nich jeszcze wyższe zyski, zresztą kosztem również samych artystów](/pl/60).

Muszę przyznać, że było to doświadczenie ze wszech miar ciekawe. Przede wszystkim okazało się, że jest więcej punktów, w których się zgadzamy, niż tych, w których się różnimy; mamy po prostu inaczej położone akcenty. Ale po kolei.

## Gdzie się różnimy

Legalna Kultura zarzuca nam manipulowanie opinią publiczną uproszczonymi hasłami typu ["masz prawo kopiować książki"](http://legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/prawo-w-praktyce/news/467,co-nabywca-moze-zrobic-z-zakupiona-ksiazka) czy "możesz dzielić się muzyką" bez uściślenia, że chodzi o dozwolony użytek osobisty i że (zgodnie z [Ustawą o Prawie Autorskim](https://pl.wikipedia.org/wiki/Ustawa_o_prawie_autorskim_i_prawach_pokrewnych)) użytek ten "nie może godzić w słuszny interes tworcy".

Pytanie jednak, czym jest ten "słuszny interes twórcy" i do jakiego stopnia powinien być on przedkładany nad słuszny interes uczestników kultury polegający na dostępie do tejże, zwłaszcza w świetle faktu, że [niemożliwe jest utrzymanie starych, opartych o sprzedaż egzemplarzy, modeli biznesowych](http://falkvinge.net/2012/01/31/i-dont-care-about-the-entertainment-industrys-profits-and-it-enrages-me-that-you-think-i-should/) bez wprowadzania inwigilacji i cenzury (w Sieci, jak i poza nią). Mało tego, są badania, które sugerują, że tzw. "drugi obieg kultury" -- paradoksalnie -- [wpływa **pozytywnie**](http://obiegikultury.centrumcyfrowe.pl/) [na (finansowy)](http://politics.slashdot.org/story/12/11/16/2354259/gop-brief-attacks-current-copyright-law) [interes twórców](https://torrentfreak.com/swiss-govt-downloading-movies-and-music-will-stay-legal-111202/).

Ze swojej strony możemy zarzucić Legalnej Kulturze analogiczną manipulację -- silną sugestię, że kultura może w ogóle być "nielegalna", i że jest zamknięty katalog "legalnych" źródeł kultury (co automatycznie etykietkuje wszelkie nie wymenione w tym katalogu źródła jako "nielegalne").

Oba zarzuty wydają się być równie uzasadnione, a wynikają (jak teraz mam wrażenie) bardzej z odbioru niż z zamierzenia i intencji.

Naszym dodatkowym zarzutem wobec Legalnej Kultury jest to, że utrwala sztuczny dziś podział na "twórców" i "odbiorców" kultury, lub też "twórców profesjonalnych" i "nieprofesjonalnych". Sztuczny, ponieważ dziś każdy posiadacz komputera lub laptopa może stać się twórcą. I to twórcą popularnym. Odzwierciedleniem tego podziału jest brak jasnego rozróżnienia w katalogu "legalnych źródeł kultury" na źródła pozwalające na remiks i ponowne wykorzystnie, oraz te pozwalające jedynie na konsumpcję, bierny odbiór. Przynajmniej na razie użytkownik portalu Legalna Kultura traktowany jest jako "odbiorca" i kropka.

Różnimy się też zasadniczo w ocenie różnych rodzajów pośredników w dostępie do dzieł kultury -- przy szerokim rozumieniu tego terminu. Pośrednikiem w tym kontekście może być zatem zarówno znienawidzony przez Legalną Kulturę portal [Chomikuj.pl](http://pl.wikipedia.org/wiki/Chomikuj.pl) (czy oferujący podobną wszak usługę, inaczej się tylko reklamujący [Dropbox](http://pl.wikipedia.org/wiki/Dropbox)), jak i wielki koncern medialny. I wśród pierwszych, i wśród drugich są tacy, którzy w takim czy innym sensie [żerują na artystach](http://www.salon.com/2000/06/14/love_7/) [nie oferując nic lub niewiele w zamian](http://www.gerryhemingway.com/piracy2.html). Legalna Kultura kładzie nacisk na walkę z pierwszymi, dla nas większym problemem są [ci drudzy](http://en.wikipedia.org/wiki/Hollywood_accounting) (ponieważ nie dość, że faktycznie okradają artystów, to są też zagrożeniem dla innych uczestników kultury).

## W czym się zgadzamy

Zgadzamy się natomiast, że na bardzo podstawowym poziomie to właśnie pośrednicy są problemem. I zgadzamy się, że czas najwyższy, by pojawiły się (i rozpowszechniły) nowe modele biznesowe, działające w świecie cyfrowym (inaczej trochę jednak widzimy drogę dojścia do nich), dające możliwość wspierania artystów bezpośrednio.

O dziwo, zgadzamy się również, że konieczna jest reforma skostniałego, niedostosowanego do czasów, możliwości i praktyki społecznej prawa autorskiego, i że ważną częścią tej reformy powinno być skrócenie okresu ochrony dzieł prawem autorskim.